فلج اطفال (پولیو polio) چیست ؟
فلج اطفال یا پولیومیلیت حاد قدامی یک بیماری ویروسی سلول‌های عصبی در قسمت قدامی ماده خاکستری نخاع است که باعث آسیب این بخش که مرکز تجمع نورون ها ست می شود که می توان گفت نوعی نقص ایمنی است و در بسیاری از موارد به فلج موقت یا دائمی عضلات مربوطه منجر می‌شود. این ویروس قبل از جنگ جهانی دوم بسیار شایع بوده است اما به دنبال واکسیناسیون جهانی تقریباً ریشه کن شده و ۳ نوع از آن شناخته شده است که می تواند از طریق مجرای گوارشی به بدن راه پیدا کندو در روده تکثیر و از آنجا به سلول های نخاع ویا ساقه مغز حمله کند و سبب عفونت حاد شود یا به صورت نهان باقی بماند و بعدا بروز کند.
مراحل فلج اطفال
بسته به تهاجم ویروس ممکن است سلول های عصبی آلوده شده بمیرند یا دچار آسیب شده و زنده بمانند اگر سلول‌ها آسیب ببینند عضلات مربوطه فلج و بهبود علایم امکان‌پذیر است ولی اگربمیرند فلج دائمی رخ می‌دهدو در کودکان شایع تر هست . یکی از راه های پیشگیری از این بیماری به کمک واکسن خوراکی حاوی ویروس زنده ضعیف شده است. عفونت ناشی از آن به ۵ مرحله تقسیم می شود:
۱. مرحله نهفتگی که بعد از ورود ویروس و ایجاد عفونت تا بروز علائم بالینی ست که حدود ۲هفته طول می کشد و اندازه واحدهای حرکتی ناگهان تا ۷ برابر بیشتر می شود که از نظر متابولیک ناپایداراند که تا زمان بروز علائم ادامه دارد و به طور کل۹۵ %افراد آلوده بدون علامت باقی می مانند و تنها ۵٪دچار فلج وعلائم می شوند.
۲. مرحله شروع بیماری حدود ۲هفته به طول می‌انجامد و علائمی مشابه آنفولانزا مانند سردرد، درد اندام‌ها ،بی‌حالی عمومی، تب خفیف ،حساسیت در لمس عضلات دارد که دربسیاری از موارد بیماری از این مرحله پیشرفته نمی‌کند و بهبود می یابد.
۳. مرحله بروز بیشترین فلج حدود ۲ ماه به طول می انجامد ودر برخی از موارد فلج و درد عضلانی رخ می دهد اگر عضلات تنفسی فلج شوند فرد نیاز به دستگاه تهویه مصنوعی خواهد داشت.
۴. مرحله بهبودی: هنگامی است که بهبود قدرت عضلانی آغاز می‌شودو ممکن است تا ۲ سال به طول بیانجامد و بهبودی کامل یا جزئی رخ دهد.
۵. مرحله فلج باقی مانده :فلج که پس از ۲ سال باقی بماند دائمی خواهد بود که ممکن است یک عضله یا چهار اندام همراه با آتروفی عضلات یا اختلال رشد استخوانی و در نتیجه کوتاهی اندام در کودکان باشد.
درمان فلج اطفال (پولیو)
وظایف اصلی گروه ارتوپدی در مورد این بیماران عبارتند از پیشگیری از بروز بدشکلی اندام، کمک به بازگشت قدرت عضلات با انجام فعالیت تدریجی ،کاهش معلولیت باقی مانده با استفاده از وسایل کمکی مناسب ،کمک به راه رفتن صحیح وانجام جراحی بر مفاصل یا عضلات.
روش های درمانی فلج اطفال در مرحله شروع بیماری
در مرحله آغازعلائم ، بیمارباید استراحت کند و در صورت نیاز مسکن و آنتی بیوتیک تجویز می‌شود .مرحله بروز بیشترین فلج اگر فلج عضلات تنفسی رخ دهد از دستگاه تهویه مصنوعی استفاده می‌شود و برای جلوگیری از بروز جمع شدگی عضلات و بدشکلی اندام آتل گیری در وضعیت خنثی و استفاده از ارتز (وسایل کمکی) صورت می‌گیرد و به دلیل احتمال جمع شدگی مچ و کف پا و عضلات ساق باید پادر زاویه قائم نسبت به ساق قرار گیرد. حرکت مفاصل به صورت روزانه در محدوده حرکتی آنها باید صورت بگیرد و در صورت درد عضلانی گرم کردن موضعی مانند حوله گرم موثر هست و از داروهای شل کننده عضلات هم استفاده می شود.
روش های درمانی فلج اطفال در مرحله بهبودی بیماری
در مرحله بهبودی، بیمار باید تحت نظر متخصص فیزیوتراپی قرار گیرد و به مرور ورزش داده شود تا حداکثر توانایی عضلانی به دست آید . مرحله فلج باقی مانده معلولیت را در این مرحله با استفاده از وسایل کمکی خارجی یا ارتز و یا انجام جراحی می توان کاهش داد.
هدف استفاده از ارتزها که بیشتر برای اندام تحتانی و ستون به کار می رود حمایت از مفاصل است که عضلات اطراف آنها به اندازه کافی در کنترل فرد نیستند و کمک به راه رفتن طبیعی و صحیح تر با مصرف انرژی کم تراست که تقارن در راه رفتن و حفظ تعادل یکی از عوامل مهم پس از ابتلا به فلج اطفال است زیرا الگوی راه رفتن این افراد به گونه ایی است که مدت زمان تحمل وزن و طول گام در پای درگیر و سرعت راه رفتن کاهش می یابد و اگر اختلال عصب دهی مربوط به عضلات کمر باشد به مرور و در طول زمان ممکن هست انحرافات ستون مهره ها ودرد کمر و عوارض جانبی دیگر رخ دهد.
بطورکلی این بیماری درمان مشخصی ندارد و با کمک داروها درد را کاهش می‌دهند و ۳ جز اصلی درمان آن ورزش ، وسایل کمکی و تغییر الگوی زندگی است . استفاده از ارتز های اندام تحتانی در هنگام راه رفتن و ایستادن در مواردی که ضعف عضلانی باعث بی ثباتی و زمین خوردن و کاهش توانایی راه رفتن می شود یا در مواردی که بی ثباتی مفصلی در طول سالیان رخ داده باشد صورت می‌گیرد وبا کمک ورزش به تقویت عضلات می پردازند.و گفتار درمانی در مواردی که عضلات حنجره در گیر شده اند و روانشناس برای رفع مشکلات روحی نیاز هست.
مهم ترین ارتزها (وسایل کمکی) برای کنترل و درمان فلج اطفال
۱. بریس کمری جهت حمایت از عضلات ضعیف شده ستون فقرات
۲.حمایت از شکم جهت جلوگیری از بیرون زدگی شکم هنگام ضعف عضلات شکم
۳.ارتز زانوجهت نگهداری زانو در وضعیت صاف در موارد فلج شدید عضلات چهار سر ران
۴. بریس زیر زانو جهت تثبیت مفصل مچ پای شل یا مفاصل کف پا
۵.ارتز مچ و کف پا جهت حفظ کف پا در وضعیت طبیعی در موارد فلج عضلات مربوطه
پرکاربردترین ارتز در کنترل فلج اطفال
ارتز مچ پا-پایی(AFO)
ثبات مفاصل مچ و پا را در هنگام تحمل وزن فراهم می‌کند و به تعلیق پا نیز کمک می کند و بر روی زانو تاثیر می‌گذارند،انواع مختلفی دارد ۱.afo لیف اسپرینگ خلفی: که در هنگام تعلیق باعث نگه داشتن مچ و پا ومانع از برخورد آن به زمین می شود برای افرادی استفاده می شود که در هنگام تحمل وزن از ثبات کافی برخوردار هستند
AFO بدون مفصل
کنترل بالایی در هنگام تحمل وزن در محدوده مچ و پا ایجاد می کند و در موارد مفصل مچ دردناک مفیداست
AFO پلاستیکی مفصلدار
به دلیل دارا بودن مفصل مکانیکی اجازه حرکت مچ را در دامنه معینی فراهم می کند
AFO با نیروی عکس العمل زمین
با اعمال یک فشار رو به عقب در ناحیه زانو در هنگام تحمل وزن از حرکت رو به جلوی ساق و از بی‌ثباتی زانو جلوگیری می‌کند
AFO مفصل دار پوشش دهنده قدامی
این ارتز چون قسمت قدامی پا را پوشش می‌دهد نیاز به تقویت در مقابل تغییر شکل ندارد و راه رفتن با آن بسیار آسان و با مصرف انرژی بسیار کمی صورت می گیرد
AFO فلزی بارکاب و دنباله رکاب دو طرفه
در افرادی که نوسانات حجمی در پا دارند استفاده می شود که یک مفصل مچ قابل تنظیم دو طرفه دارد که اجازه حرکات مچ را می‌دهد و راه رفتن طبیعی تری فراهم می کند.
ارتز KAFO (ارتز لگن-زانو-مچ پا-پایی)
زمانی که نیاز به کنترل زانو برای فرد باشد ازKAFO استفاده می شود که می توان مقداری از وزن را به کمک آن برداشت و از مفاصل زانو مختلفی مانند محور عقب در مواردی که عقب زدگی زانو دارد، مفصل قفل دار حلقه ای یا دراپ لاک در موارد ضعف عضله چهارسر ران ،مفصل قفل دار دسته دار یا اهرمی که راحتی بیشتری برای فرد فراهم می کند، مفصل قفل دار حلقه ای مدرج در جهت خم شدن و صاف شدن در زمانی که فرد جمع شدگی زانو دارد ونمی تواند حرکت زانو را کامل انجام دهد و مفصل با کنترل فاز استانس که حمایت بیشتری از فرد دارد و طرح های مختلفی مانند طرح سکوی ایسکیال و دربرگیرنده آن استفاده کردکه این طرح مقداری از وزن را به پای درگیر در زمان تحمل وزن منتقل می کند و راه رفتن طبیعی تری با حفظ تعادل بیشتر فراهم می کند ودر موارد کوتاهی اندام نیاز به جبران آن با کمک کفش و کفی و در مقادیر زیاد حتی با کمک پروتز مکمل هست.
یکی از مدل های جدید KAFO برای این افرادارتز هوشمند هست که یک مفصل زانو دارد که با کمک سنسور و حسگر در قسمت پاشنه و جهت نیرو های وارده به ارتز خم و راست می شود که توانایی قفل شدن و محدودیت خم شدن در زمان تحمل وزن را نیز دارد و دارای باتری برای تامین انرژی است و برای افراد مسن مناسب هست که اجازه حرکت فعال زانو را می دهدو فاز تعلیق راه رفتن را راحتر و تقارن بیشتری فراهم می کند و حرکات جبرانی مانند حرکت دورانی پا و بالا بردن لگن هنگام استفاده از مدل های قبل را ندارد ولی کمی سنگین و حجیم هست.
